Punihei Anthony Mailani Kalähiki Kahale Saito
Punihei Anthony Mailani Kalähiki Kahale Saito
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
Nä haku mele Hawai‘i
Synopsis: This is in reference to the proficiency and the use of Hawaiian language in conjunction with composing Hawaiian music.Welina mai e ka lehulehu mai Hawai'i nui o Keawe a hiki aku i Ni'ihau o Kahelelani. He malihini mäkou i këia kolamu nei 'o Kauakükalahale. He mau haumäna mäkou ma ka papa 'ölelo Hawai'i ma ke Kulanui o Hawai'i ma Mänoa, kahi e helele'i ai ka ua Tuahine a pä iho ai Kahaukani. Eia kekahi mau mana'o i kupu maila e pili ana i ke ko'iko'i o ka 'ölelo Hawai'i ma loko o ka haku 'ana i nä mele Hawai'i.
Ua 'ö'ili ahuwale maila i mua o mäkou kekahi mau kumu e pono ai ka 'ikena 'ölelo Hawai'i i loko o ka haku 'ana i nä mele Hawai'i. 'O ka mua, he mea nui ka mana'o küpono ma loko o nä mele Hawai'i. Pehea käkou e 'ike ai i ia mau mana'o küpono? Aia nö ma loko o nä mele kahiko. Ke ho'opa'a käkou i ka 'ölelo Hawai'i, hiki ke 'imi i nä mana'o küpono ma loko o nä mele kahiko. Inä 'a'ole loa'a nä mana'o küpono a 'a'ole hiki i ke kanaka ke noi'i i nä mele kahiko, 'o ka hopena, he mau mele Hawai'i i unuhi häiki wale 'ia mai ka 'ölelo Haole mai. 'O ka hopena këia o ka 'ike 'ole i ka 'ölelo Hawai'i. Auë nö ho'i ë!
'O ka haku 'ana i nä mele Hawai'i, he pono ka 'imi aku i ke 'ano o ka haku mele 'ana o nä mänaleo i ka wä kahiko. Aia a maopopo pono ke 'ano o ka haku mele o ia wä, a laila, e küpono ka haku mele o nëia wä. 'A'ole o kana mai ka nui o nä mele i haku 'ia i këia mau lä a 'a'ohe wahi pili i ke 'ano o nä mele o ka wä kahiko. 'O ka hopena këia o ko käkou ma'a i ka 'ölelo a me ka no'ono'o Haole.
'O nä känaka haku mele Hawai'i kai a'o mai i ka 'ölelo Hawai'i, ho'opa'a na'au i nä loina, a ho'opa'a pü nö ho'i me nä 'ölelo no'eau a me ia mea aku ia mea aku. Eia hou, aia ma loko o nä nüpepa kahiko nä 'ike he nui hewahewa e pono ai ka haku mele 'ana o këia wä i like a like ke 'ano me ko këlä wä i hala aku. Penei ho'i kekahi mau loina: 'o ke kani like 'oe, ka mana'o like 'oe, ka hoene, nä inoa o nä wahi pana maoli, ke kaona, ka ho'oku'i 'ana i nä lälani ma o nä hua'ölelo, a me ka mähuahua nö ho'i, 'o ia ho'i, ka ho'oikaika a me ka ho'onui 'ana i ka mana'o i loko o kekahi lälani.
E huli hou aku paha käkou i ka nïnau no ka pilikia o ka unuhi wale 'ana i ka mana'o mai loko mai o ka no'ono'o Haole. Ke unuhi wale 'ia mai ua mana'o nei, 'a'ohe wahi 'ano o ka Hawai'i. Ma ka lohe wale mai i nä hua'ölelo, kainö he mele Hawai'i ia, eia kä, he kü nö i ka mana'o Haole; a 'o ka hua'ölelo wale nö ka mea Hawai'i. Ua nalo ka mo'omeheu a me ka na'au o ko käkou mau küpuna.
'Eä, nani wale ka ma'alahi o ka ho'opau 'ana i këia pöpilikia: E a'o mai käkou a pau i kä käkou 'ölelo makuahine i ola ke 'ano Hawai'i ma loko o ka 'ölelo, ka hana, ka 'ike, a me nä mele pü kekahi. 'A'ole na'e pau ka 'ike i ka 'ölelo. 'O ka nänä 'ana i nä loina o ka haku mele 'ana o ka wä kahiko kekahi mea e pono ai. 'O ka hopena o ka pono haku 'ana i nä mele, e moku ana ka pilina o käkou me ko käkou po'e küpuna.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.Nā haku mele Hawai‘i
Synopsis: This is in reference to the proficiency and the use of Hawaiian language in conjunction with composing Hawaiian music.Welina mai e ka lehulehu mai Hawai'i nui o Keawe a hiki aku i Ni'ihau o Kahelelani. He malihini mākou i kēia kolamu nei 'o Kauakūkalahale. He mau haumāna mākou ma ka papa 'ōlelo Hawai'i ma ke Kulanui o Hawai'i ma Mānoa, kahi e helele'i ai ka ua Tuahine a pā iho ai Kahaukani. Eia kekahi mau mana'o i kupu maila e pili ana i ke ko'iko'i o ka 'ōlelo Hawai'i ma loko o ka haku 'ana i nā mele Hawai'i.
Ua 'ō'ili ahuwale maila i mua o mākou kekahi mau kumu e pono ai ka 'ikena 'ōlelo Hawai'i i loko o ka haku 'ana i nā mele Hawai'i. 'O ka mua, he mea nui ka mana'o kūpono ma loko o nā mele Hawai'i. Pehea kākou e 'ike ai i ia mau mana'o kūpono? Aia nō ma loko o nā mele kahiko. Ke ho'opa'a kākou i ka 'ōlelo Hawai'i, hiki ke 'imi i nā mana'o kūpono ma loko o nā mele kahiko. Inā 'a'ole loa'a nā mana'o kūpono a 'a'ole hiki i ke kanaka ke noi'i i nā mele kahiko, 'o ka hopena, he mau mele Hawai'i i unuhi hāiki wale 'ia mai ka 'ōlelo Haole mai. 'O ka hopena kēia o ka 'ike 'ole i ka 'ōlelo Hawai'i. Auē nō ho'i ē!
'O ka haku 'ana i nā mele Hawai'i, he pono ka 'imi aku i ke 'ano o ka haku mele 'ana o nā mānaleo i ka wā kahiko. Aia a maopopo pono ke 'ano o ka haku mele o ia wā, a laila, e kūpono ka haku mele o nēia wā. 'A'ole o kana mai ka nui o nā mele i haku 'ia i kēia mau lā a 'a'ohe wahi pili i ke 'ano o nā mele o ka wā kahiko. 'O ka hopena kēia o ko kākou ma'a i ka 'ōlelo a me ka no'ono'o Haole.
'O nā kānaka haku mele Hawai'i kai a'o mai i ka 'ōlelo Hawai'i, ho'opa'a na'au i nā loina, a ho'opa'a pū nō ho'i me nā 'ōlelo no'eau a me ia mea aku ia mea aku. Eia hou, aia ma loko o nā nūpepa kahiko nā 'ike he nui hewahewa e pono ai ka haku mele 'ana o kēia wā i like a like ke 'ano me ko kēlā wā i hala aku. Penei ho'i kekahi mau loina: 'o ke kani like 'oe, ka mana'o like 'oe, ka hoene, nā inoa o nā wahi pana maoli, ke kaona, ka ho'oku'i 'ana i nā lālani ma o nā hua'ōlelo, a me ka māhuahua nō ho'i, 'o ia ho'i, ka ho'oikaika a me ka ho'onui 'ana i ka mana'o i loko o kekahi lālani.
E huli hou aku paha kākou i ka nīnau no ka pilikia o ka unuhi wale 'ana i ka mana'o mai loko mai o ka no'ono'o Haole. Ke unuhi wale 'ia mai ua mana'o nei, 'a'ohe wahi 'ano o ka Hawai'i. Ma ka lohe wale mai i nā hua'ōlelo, kainō he mele Hawai'i ia, eia kā, he kū nō i ka mana'o Haole; a 'o ka hua'ōlelo wale nō ka mea Hawai'i. Ua nalo ka mo'omeheu a me ka na'au o ko kākou mau kūpuna.
'Eā, nani wale ka ma'alahi o ka ho'opau 'ana i kēia pōpilikia: E a'o mai kākou a pau i kā kākou 'ōlelo makuahine i ola ke 'ano Hawai'i ma loko o ka 'ōlelo, ka hana, ka 'ike, a me nā mele pū kekahi. 'A'ole na'e pau ka 'ike i ka 'ōlelo. 'O ka nānā 'ana i nā loina o ka haku mele 'ana o ka wā kahiko kekahi mea e pono ai. 'O ka hopena o ka pono haku 'ana i nā mele, e moku ana ka pilina o kākou me ko kākou po'e kūpuna.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
