Starbulletin.com

Kauakukalahale

Nä 'Öiwi 'Ölino



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


He Hawai‘i Au



Synopsis: Featured here is the first place winner in the Hawaiian language essay category of OHA's Nä 'Öiwi 'Ölino essay, poster and debate contest -- high school division.



Aloha mai nö e nä makamaka heluhelu o Kauakükalahale. Eia mai ka mo'olelo a kekahi mea käkau 'öpio i lilo iä ia ke külana helu 'ekahi ma ka ho'okükü käkau a OHA i mälama ai no Nä 'Öiwi 'Ölino. Ua puka mai këia mo'olelo ma waena mai o nä mo'olelo a pau i käkau 'ia ma ka 'ölelo Hawai'i e nä haumäna kula ki'eki'e o nëia moku'äina.

Eia ho'i ke mihi aku nei nä luna ho'oponopono i mua o ua mea käkau 'öpio nei, 'o Ilihia Gionson, 'oiai, 'a'ole lawa nä 'ïniha o Kauakükalahale e puka pü ai këia mo'olelo me kona po'e hoa lanakila i kekahi Läpule i ka'ahope aku nei. 'O ia ihola ke kumu i ho'opane'e 'ia ai ka puka 'ana o kä ia ala mo'olelo. -- LH.

He Hawai'i au no ka mea ho'öla wau i nä welo o nä küpuna o'u. 'O ia ho'i, mau nö ka lapakapa o ko läkou mauli i loko o'u, a pëlä pü me nä Hawai'i 'ë a'e e ola nei i këia manawa. 'Ike 'ia ma ka mauli Hawai'i nä 'ao'ao a pau o ke 'ano o ke kanaka Hawai'i.

'O ke 'ano o ka lawena o nä küpuna, 'a'ole ia he 'ano lawena i laha i waena o nä po'e a pau o ka honua. 'O nä mea li'ili'i, e like me ka älai 'ole i ka puka i hiki i nä küpuna ke komo a ha'alele, a i 'ole ka noho 'ole ma ke päkaukau no ka mahalo i ka nui o ka hana e loa'a ai ka mea'ai ma laila, 'o ia ka mea e Hawai'i ai ka Hawai'i.

He 'ano pili 'uhane ko ka Hawai'i kekahi, he pili wehena 'ole ma waena o ka piko 'ï o ke kanaka a me ka lani, ka pö, kahi e noho malu ai nä küpuna i ha'alele i këia honua a hele aku i kekahi 'ao'ao. Ma ke kahe 'ana o ka wai o ka manawa, ua komo mai nä 'ano pili 'uhane 'ë a'e, e like me ka ho'omana Kalikiano. Akä, loa'a nö kekahi 'ano ho'omana Kalikiano pili loa i ka nohona o ka Hawai'i.

Kapa 'ia ka 'ike a mäkou i a'o ai mai nä hanauna ma mua o mäkou 'o ia ka 'ike ku'una i nalo. Akä, 'a'ohe waiwai o ka namunamu no ka nui o ka 'ike i nalo. Ua nalo, no laila, pono wale e ho'omau.

A 'o ka mähele hope o ka mauli ola Hawai'i, 'o ia ka 'ölelo makuahine. 'Ike 'ia nö ka lähui o ke kanaka ma käna 'ölelo, a he 'oia'i'o loa këia no nä Hawai'i. Ia'u, 'a'ole 'o ka 'ölelo Hawai'i he 'ölelo wale nö, e like me nä 'ölelo 'ë a'e o ka honua. Nui nä mähele o ka 'ölelo Hawai'i e hö'ike kiko'ï ana i nä ha'awina na'au o nä küpuna, nä mea e hö'ike ana i nä läli'i o ka nohona o ke au i kala loa.

Ma waena o këia mau 'ao'ao 'ehä o ka mauli Hawai'i, ahuwale ke 'ano o ka Hawai'i. 'O ke kanaka i hiki ke mälama i nä 'ao'ao 'ehä o ka mauli e like me nä küpuna o ke au i hala, 'o ia nö ka Hawai'i. 'Oiai he mea nui ke koko, 'oi aku ke ko'iko'i o këia. Loa'a nö ka po'e koko Hawai'i e mälama 'ole nei i këia mau 'ao'ao o ka mauli. Inä 'a'ohe mea e 'ä ai këia ahi i loko o ka na'au o ke kanaka, pono 'o ia e ho'oikaika ma loko ona e ho'ä i ke ahi a lapalapa ikaika mau. 'O ia nö ka mea e Hawai'i ai ka Hawai'i i ku'u 'ike.

Ilihia Näkököamakali'i Gionson, Näwahïokalani'öpu'uPapa 11.



E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

He Hawai‘i Au



Synopsis: Featured here is the first place winner in the Hawaiian language essay category of OHA's Nā 'Ōiwi 'Ōlino essay, poster and debate contest -- high school division.



Aloha mai nō e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale. Eia mai ka mo'olelo a kekahi mea kākau 'ōpio i lilo iā ia ke kūlana helu 'ekahi ma ka ho'okūkū kākau a OHA i mālama ai no Nā 'Ōiwi 'Ōlino. Ua puka mai kēia mo'olelo ma waena mai o nā mo'olelo a pau i kākau 'ia ma ka 'ōlelo Hawai'i e nā haumāna kula ki'eki'e o nēia moku'āina.

Eia ho'i ke mihi aku nei nā luna ho'oponopono i mua o ua mea kākau 'ōpio nei, 'o Ilihia Gionson, 'oiai, 'a'ole lawa nā 'īniha o Kauakūkalahale e puka pū ai kēia mo'olelo me kona po'e hoa lanakila i kekahi Lāpule i ka'ahope aku nei. 'O ia ihola ke kumu i ho'opane'e 'ia ai ka puka 'ana o kā ia ala mo'olelo. -- LH.

He Hawai'i au no ka mea ho'ōla wau i nā welo o nā kūpuna o'u. 'O ia ho'i, mau nō ka lapakapa o ko lākou mauli i loko o'u, a pēlā pū me nā Hawai'i 'ē a'e e ola nei i kēia manawa. 'Ike 'ia ma ka mauli Hawai'i nā 'ao'ao a pau o ke 'ano o ke kanaka Hawai'i.

'O ke 'ano o ka lawena o nā kūpuna, 'a'ole ia he 'ano lawena i laha i waena o nā po'e a pau o ka honua. 'O nā mea li'ili'i, e like me ka ālai 'ole i ka puka i hiki i nā kūpuna ke komo a ha'alele, a i 'ole ka noho 'ole ma ke pākaukau no ka mahalo i ka nui o ka hana e loa'a ai ka mea'ai ma laila, 'o ia ka mea e Hawai'i ai ka Hawai'i.

He 'ano pili 'uhane ko ka Hawai'i kekahi, he pili wehena 'ole ma waena o ka piko 'ī o ke kanaka a me ka lani, ka pō, kahi e noho malu ai nā kūpuna i ha'alele i kēia honua a hele aku i kekahi 'ao'ao. Ma ke kahe 'ana o ka wai o ka manawa, ua komo mai nā 'ano pili 'uhane 'ē a'e, e like me ka ho'omana Kalikiano. Akā, loa'a nō kekahi 'ano ho'omana Kalikiano pili loa i ka nohona o ka Hawai'i.

Kapa 'ia ka 'ike a mākou i a'o ai mai nā hanauna ma mua o mākou 'o ia ka 'ike ku'una i nalo. Akā, 'a'ohe waiwai o ka namunamu no ka nui o ka 'ike i nalo. Ua nalo, no laila, pono wale e ho'omau.

A 'o ka māhele hope o ka mauli ola Hawai'i, 'o ia ka 'ōlelo makuahine. 'Ike 'ia nō ka lāhui o ke kanaka ma kāna 'ōlelo, a he 'oia'i'o loa kēia no nā Hawai'i. Ia'u, 'a'ole 'o ka 'ōlelo Hawai'i he 'ōlelo wale nō, e like me nā 'ōlelo 'ē a'e o ka honua. Nui nā māhele o ka 'ōlelo Hawai'i e hō'ike kiko'ī ana i nā ha'awina na'au o nā kūpuna, nā mea e hō'ike ana i nā lāli'i o ka nohona o ke au i kala loa.

Ma waena o kēia mau 'ao'ao 'ehā o ka mauli Hawai'i, ahuwale ke 'ano o ka Hawai'i. 'O ke kanaka i hiki ke mālama i nā 'ao'ao 'ehā o ka mauli e like me nā kūpuna o ke au i hala, 'o ia nō ka Hawai'i. 'Oiai he mea nui ke koko, 'oi aku ke ko'iko'i o kēia. Loa'a nō ka po'e koko Hawai'i e mālama 'ole nei i kēia mau 'ao'ao o ka mauli. Inā 'a'ohe mea e 'ā ai kēia ahi i loko o ka na'au o ke kanaka, pono 'o ia e ho'oikaika ma loko ona e ho'ā i ke ahi a lapalapa ikaika mau. 'O ia nō ka mea e Hawai'i ai ka Hawai'i i ku'u 'ike.

Ilihia Nākōkōamakali'i Gionson, Nāwahīokalani'ōpu'uPapa 11.



E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.



| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2003 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-